Algemene richtlijnen bindend?

Verschil tussen een dieet en gezonde voeding

Deze kop doet vermoeden dat een dieet geen gezonde voeding is, maar dat ligt genuanceerder. Gezonde voeding kan een dieet zijn, maar alle mensen zijn verschillend. Voor wie gezond is geldt dat hij/zij zijn/haar gezondheid het beste in stand kan houden met een gezonde leefwijze. Zoals eerder besproken: het woord “dieet” betekent eigenlijk leefwijze. Daarmee strekt het begrip “dieet” dus verder dan alleen “een gezonde voeding”.
Het begrip “dieet” heeft binnen de diëtetiek een andere betekenis gekregen, namelijk: een voeding die vanwege medische redenen afwijkt van de normale voeding en die aangepast is aan een individu. In die zin is een dieet dus een gezonde voeding voor dat individu, als deze voeding volledig is aangepast aan zijn/haar unieke gezondheid/situatie.

Verschil tussen Richtlijnen Goede Voeding en Richtlijnen Schijf van Vijf

De Richtlijnen Goede Voeding (2015) zijn opgesteld naar aanleiding van het bundelen van wetenschappelijke onderzoeken waarin gekeken is naar het verband tussen voedingsstoffen, voedingsmiddelen en voedingspatronen enerzijds en de tien ziekten die bijdragen aan de meeste doodsoorzaken en de meeste ziektelast. Daarna zijn de conclusies die in de Richtlijnen Goede Voeding in de vorm van Algemene voedingsadviezen zijn geformuleerd vergeleken met de gemiddelde voedingsgewoonte van de Nederlanders in verschillende leeftijdsgroepen. De gegevens hiervoor worden verzameld in de Voedselconsumptiepeilingen. Vervolgens is gekeken hoe de Richtlijnen Goede Voeding het beste vertaald konden worden in praktische algemene voedingsadviezen voor het bereiken van de meeste gezondheidswinst op bevolkingsniveau. Dat leidde vervolgens tot de Richtlijnen Schijf van Vijf.
Zo kon het gebeuren dat vruchtensap, dat voorheen opgenomen was in de Schijf van Vijf, nu niet meer werd opgenomen als een product dat in de basisvoeding past, omdat de gemiddelde Nederlander heel veel suiker binnenkrijgt in de vorm van vruchtensap (fris- en sportdranken) en dat geldt ook voor smoothies.

Kan een dieet afwijken van de Richtlijnen Schijf van Vijf?

Wanneer een voeding aangepast moet worden vanwege een medische reden, zoals een darmziekte die gepaard gaat met ontstekingen, of wanneer er sprake is van bepaalde intoleranties of allergieën, kan het nodig zijn om bepaalde producten uit de basisvoeding weg te laten. Denk bijvoorbeeld aan gluten bij coeliakie of het beperken van fenylalanine bij phenylketonurie (PKU) of wanneer er extra eiwit nodig is voor het herstel van ernstige brandwonden. En zo zijn er meer situaties denkbaar om een voeding af te laten wijken van de Richtlijnen Schijf van Vijf.
Bij deze situaties zijn de dieetbehandelingsrichtlijnen voor het desbetreffende dieet leidend, maar ook dan geldt dat er zoveel mogelijk rekening gehouden dient te worden met de voorkeuren, tegenzinnen en mogelijkheden van de patiënt.
Een glutenvrij dieet is niet aan te raden voor mensen die geen coeliakie hebben of last hebben van een overgevoeligheid voor gluten en een dieet voor PKU is niet aan te raden voor mensen die niet aan deze aandoening lijden.

Nieuwe diëten altijd vergelijken met de Schijf van Vijf?

Wanneer er een nieuw dieetboek verschijnt rijst dan de vraag of deze terecht vergeleken moet worden met de Richtlijnen Goede Voeding en/of de Richtlijnen Schijf van Vijf. Als het gaat om een boek waarin de lezer een advies krijgt voor een gezonde voeding of om gewicht te verliezen is de vergelijking met de Richtlijnen Goede Voeding en de Schijf van Vijf terecht, omdat voor deze indicatie het altijd gaat om het gebruiken van een normale gezonde voeding. Waarbij ook gekeken wordt naar andere factoren die invloed hebben op het overgewicht. Het doel is dan dat de patiënt zich een leefstijl eigen maakt om blijvende veranderingen in zijn/haar gezondheid en gewicht te realiseren.
Wanneer het echter gaat om een dieetboek gericht op het behandelen van een specifieke aandoening zoals diabetes, hart- en vaatziekten en aandoeningen van het maagdarmkanaal  dienen de aanbevelingen uit zo’n dieetboek vergeleken te worden met de dieetbehandelingsrichtlijnen van het dieet dat bij de bewuste aandoening hoort.

Hoe leidend zijn algemene voedings- en dieetrichtlijnen?   

Je kunt het werken met de Richtlijnen Schijf van Vijf en dieetbehandelingsrichtlijnen vergelijken met het zoeken van de weg met de tomtom of een routeplanner: Wie wel eens bekeken heeft hoe het scherm van de tomtom verandert vanaf het ingeven van de vertrekplaats en de eindbestemming heeft kunnen opmerken dat er op het scherm eerst een rechte lijn tussen de plaats van het vertrek A en de eindbestemming B wordt weergegeven die gedurende het berekenen verandert in een kronkelige lijn waarin alle wegen zijn opgenomen die gevolgd moeten worden om de eindbestemming te bereiken. Daarbij kun je kiezen voor de kortste of de snelste weg, of je tolwegen wilt vermijden etc. Zodra je op weg gaat kunnen er zich obstakels voordoen zoals ongelukken, wegomleidingen vanwege wegwerkzaamheden etc.
Deze metafoor is ook van toepassing als een diëtist samen met een patiënt een dieetbehandelingsplan gaat opstellen en uitvoeren. Er komen dan ook telkens weer tijdstippen in de behandeling voor waarop beslissingen worden genomen om de behandeling weer aan te passen aan nieuwe informatie over de situatie van de patiënt of nieuwe wetenschappelijke inzichten. 

Richtlijn als kompas

De Richtlijnen Goede Voeding en Richtlijnen Schijf van Vijf en de dieetbehandelingsrichtlijnen worden gezien als een soort kompas (richtlijn) waarbij nieuwe informatie op basis van veranderde wetenschappelijke inzichten, wijzigingen in de situatie van de patiënt of ander nieuwe informatie kan leiden tot andere keuzes, maar er wordt door de diëtist altijd gestreefd naar het maken van voedingskeuzes waarbij er een zo optimaal mogelijke gezondheid en welbevinden van de patiënt te bereiken.

Geplaatst door Anneke Palsma op 15 November 2018